16 Mayıs 2002
İthal Kömür Santralları mı?
Prof. Dr. Mustafa Özcan ÜLTANIR
Geçen hafta Ankara’da GEMAD’ın önderliğinde Madencilik Sektörü Başkanlar Konseyi Birliği ile Marmara Grubu, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Vakfı tarafından ortaklaşa düzenlenen “21’inci Yüzyılda Enerji Plânlamalarında Ülke Kaynaklarının Yeri ve Önemi” konulu yarım günlük bir toplantı yapıldı. Siyasiler, Enerji Bakanlığı ve Enerji Kurulu yetkilileri, reel sektör ve madencilik sektörü temsilcileri, akademisyenler ve stratejist uzmanlar görüşlerini açıkladılar. Akşam yemeğinde de 9. Cumhurbaşkanı Demirel, “Türkiye ve Dünya’daki Enerji Stratejileri” ile ülke sorunlarını anlattı. Benim de konuşmacı olarak katıldığım bu toplantıda, kendi kömürümüze enerji sektöründe yer arandı. Ankara’nın gece serinliğinde saat 23.30’da toplantı bittiğinde Hilton’dan ayrılanlar, ne sonuç çıktığını düşünüyordu. Akıllardaki soru; acaba peş peşe kurulması tasarlanan ithal kömür santralları önlenebilecek mi?
Bakın, Türkiye’de bilinen bir milyar ton taşkömürü ve 8 milyar ton linyit rezervi var. Linyit rezervinin bunun üç katı olabileceği söyleniyor. 25 yıldır dişe dokunur arama yok. Bilinen yataklar gerektiği gibi değerlendirilmiyor, Değerlendirme için kurulan santrallar da gerektiği gibi çalıştırılmıyor. Linyit rezervinin 3,4 milyar tonu Afşin-Elbistan yöresinde. İlk kurulan Afşin-Elbistan A santralı 1360 megavat (MW) güçte ve projenin yıllık üretim kapasitesi 8,6 milyar kilovatsaat (kWh), deklare edilen ise 8,1 milyar kWh. Ancak, santral 1986-2000 arasında kapasitesini yüzde 34,6 ile yüzde 52,9 arasında kullanabilmiş. 15 yıllık ortalama kapasite kullanımı yüzde 52,2 olmuş.
Afşin-Elbistan A santralının irdelenen 15 yıllık işletme süresinde 8,1 milyar kWh/yıl üretim kapasitesi ile 121,5 milyar kWh üretim yapabileceği, revizyon ve bakımlarla bunun 110 milyar kWh düzeyinde kalacağı söylenebilir. Gel gör, 15 yılda gerçekleşen toplam üretim 63,5 milyar kWh. Kötü devlet işletmeciliği ile üretilemeyen 46,5 milyar kWh nerede? Kömür santrallarımıza, sadece dizayn değerlerine uygun vasıfta kömür verilememesi sonucu yıllık üretim kaybı 6 milyar kWh. Buna karşın, santral yörelerinde TKİ dışında üretim yapan özel sektöre ambargo uygulanmasına ne demeli? İstenirse özel sektör işletmeciliği ile daha kaliteli kömür alınabilir. Örnek mi? İşte Çayırhan.
Lütfen dikkat, Afşin Elbistan A’da 15 yılda üretilemeyen 46,5 milyar kWh’in parasal değeri 3 cent/kWh’den 1,4 milyar dolar kayıp! Ulusal ekonomiye zararı bunun çok üstünde. Santralın toplam yatırımı 1,1 milyar dolar. Yatırımdan büyük bir zarar kötü işletmecilikle yaratılmış. 15 yılda santralın üretim maliyeti 19.62 cent/kWh ile 2.17 cent/kWh arasında değişmiş, ortalama 6.1 cent olmuş. Oysa, iyi bir işletmecilikle bu 3 cent’lerin üzerine hiç çıkmayabilirdi, ama 8 sene aşırı pahalı işletilmiş. Afşin-Elbistan’da 2 cent/kWh’e de üretim yapılabilir. İşte Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy için özel sektörün teklifi 2.35 cent/kWh ve yeraltı madenciliği olmasına rağmen Çayırhan’da özel sektör başarısı 2.8 cent/kWh. Afşin-Elbistan A’nın yanına B, C ve belki de D eklenecek, ama A’sından D’sine özel sektöre bırakılmalı. Sadece Afşin-Elbistan mı? Yatağan, Yeniköy, Kemerköy, Kangal, Seyitömer, Tunçbilek de özel sektöre devir bekliyor. Devletin elinde boşa duruyorlar.
Şimdi de Türkiye’nin çarpık stratejisinden söz edelim. Dün mülga TEAŞ’ın, bugün TEAŞ varisi EÜAŞ’ın 2030 yılına kadar uzanan üretim plânlama çalışmalarına göre, şimdilik 7150 MW olan yerli kömür santrallarımız 2030 yılına kadar 17380 MW linyit ve 1500 MW taşkömürü ile toplam 18880 MW’a çıkacak. Peki ithal kömür santralları ve ithal doğal gaz santralları ne kadar olacak? Sıkı durun, ithal kömür santralları en az 32210 MW, en çok 53710 MW’a çıkacak. Ya doğal gaz, o da en az 71013 MW en çok 88263 MW. 2030 yılına kadar kurulması düşünülen ithal kömür ve ithal doğal gaz santrallarının toplamı yerli kömür santrallarımızın 5 katı olacak. Buna strateji denebilir mi? İthal kömür, fon kesintisi yüzde 10’dan yüzde 1’e indirilerek teşvik görüyor.
29 Ağustos 1996 tarihinde Resmî Gazete’de yayınlanmıştı. Şu anda yapımı süren ve gelecek yıl işletmeye girecek olan İskenderun Sugözü 1210 MW’lık (başlangıçta 1000 MW ilan edilmişti) İsken ithal kömür santralından başka, Tekirdağ’a 1000 MW ve kömür kalesi Zonguldak’a 1000 MW’lık ithal kömür santralları, değişik bir modelle sırada bekliyor. Zonguldak İthal Kömür Santralı ne de güzel yakışır değil mi? Uzun Mehmet’in ruhu şad olur. Bu yıl Türkiye’ye, toplam 3854 MW’lık üç doğal gaz santralı sunan ENKA’nın Başkanı Şarık Tara, nükleer santral alanı Akkuyu’ya da 1200’er MW’lık üç tane ithal kömür santralı öneriyor. Sayın Tara, teşekkür ediyoruz. Doğal gaz santrallarının hazmı zor olacak, ithal kömür santralınız kalsın da, başka yere yerli kömüre ne dersiniz?
