5 Ağustos 2004
Başbakan Başarısızlığa Ortak Edilemez!
Prof. Dr. Mustafa Özcan ÜLTANIR
Enerji köprüsü Türkiye için geçen hafta doğalgazda iki gelişme yaşandı. Biri Başbakan Erdoğan’ın İran gezisi ile gündeme gelen gaz pazarlığı, diğeri ise Gazprom’un Başkanı’nın Ankara ziyareti. İran ile uzlaşma sağlanamayınca, basın yine haksızca “Erdoğan’ın çabası yetmedi” deyiverdi!
ERDOĞAN’IN ÇABASI YETERLİ DE...
Türkiye, şu anda en pahalı gazı İran’dan alıyor, Enerji Bakanı Dr. Güler ile birlikte BOTAŞ Genel Müdürü Bilgiç ve bürokratları, bir türlü İran pazarlığını kotaramadılar. Aslında şaşmamak gerekir. Çünkü aylar önce İran ile pazarlığın başlayacağı sırada Dr. Güler, makamındaki ziyaretimizde, “İranlılarla pazarlığa başlıyoruz, ama işimiz Ruslarla olduğu kadar kolay değil” demişti. İran, çetin ceviz olabilir de, yoksa biz başlangıçta başaramayacağımızı kabul mü etmiştik? Görüşmeler uzadı tahkim konusu oldu vs. Türkiye İran’dan gaz fiyatında indirim istiyor, İran ise Türkiye üzerinden Avrupa’ya gaz taşıma izni ve ayrıcalığı. Aslında bu iki konu birbirinden tamamen ayrı, ama gelin görün, İran fiyat indirimini koz olarak kullanıp boru hattı için siyasi karar ve çıkar peşinde. İran’dan Avrupa’ya Türkiye üzerinden uzanacak transit boru hattı, şu anda Türkiye’nin çıkarlarıyla bağdaşmıyor, hatta tam tersi.
Kaynak çeşitlendirmesi ve Rus gazına seçenek diye, Amerika’nın uyarıları kulak ardı edilerek alınan İran gazı, şimdi bir sorun. Oysa, Rusların Avrupa’da en kritik zamanda bile arz güvenliğini sarsıcı en ufak bir ters hareketleri olmamış. Oysa, İran gazı Rus gazı gibi arz güvenliğine sahip değil. Türkmen gazını engelleyen de Mavi Akım’dan çok İran gazıdır. Türkmenbaşı ve İran yönetiminin tercihi, İran üzerinden Türkiye’ye uzanacak boru hattı denilirken, İran samimi değildi, Türkmenistan’dan aldığı gazı Türkiye’ye kendi gazı diye aktarmayı (swap) planlamıştı. Hazar’ı Rusların kapatmasını, Azerbaycan-Türkmenistan çekişmesini fırsat sayıyordu, düşündüğünü de yaptı. Şimdi, Türkiye’den, Türk gaz piyasası aktörlerinin ortak olmadığı bir biçimde transit geçiş istemeye yüzünün olmaması gerekir. Amerika İran’dan gelecek hatta karşı olduğu gibi, Avrupa’ya gidecek transit hatta da karşı. Türkiye üzerinden Avrupa’ya gaz göndermek isteyen Rusya, Azerbaycan, Mısır da karşılar. Türkiye “evet” diyebilir mi?
BOTAŞ’ın İran’dan gaz alması şansızlıktan öte hata olmuştur. İran ile gaz pazarlığının tıkanması, bu işlerin devlet eliyle yürütülmesinin yanlışlığını gösteren bir örnek. Bundan böyle İran gazı için çözüm, serbest piyasa içinde aranmalı. İran gazı için Avrupa yolu da transit hatla değil, Türkiye gaz havuzundan Türk şirketlerce satış şeklinde açılabilir, tabii molla siyasetinden soyutlanması koşuluyla, ekonomi ve ticarete uygunluğu ölçüsünde. Başbakan Erdoğan’ın her gezisinde olduğu gibi İran gezisinde de büyük bir performans gösterdiği, geziye katılanlarca yapılan bir tespit. Çabası yetmeyen Başbakan Erdoğan değil, hiç kuşkusuz Enerji Bakanlığı ve BOTAŞ yetkilileri. Başbakanın gaz pazarlığına çekilmesi onların yanlış politikası ve sorumluluktan kurtulma çabası. Başbakana gereğince bilgi desteği sağlanmadığı, bürokratların yetersiz kaldığı da geziye katılanların gözlemi.
RUSYA İLE İŞBİRLİĞİ
Rusya Devlet Başkanı Putin’in Eylül’de yapacağı ziyaret enerji anlaşması getirebilir mi? Putin, Türkiye’yi yoklamak için geçen hafta Gazprom Başkanı ve dostu Miller’i Türkiye’ye yolladı. Rusya gaz satmanın ötesinde gaz boru hatları, gaz depolaması ve doğalgaza dayalı elektrik santralları ile enerjide genişletilmiş bir işbirliği peşinde. Geçen Cuma günü yapılan görüşmelerde Gazprom’un Başkanı Miller’in yanında, Rusya’nın gaz satışında kilit isim, Gazexport’un Başkanı Medvedev’in olmayışı büyük bir eksiklikti. Çünkü, Bakan Dr. Güler kontrat devirleri konusunu açmak istediyse de, Miller’in ilgi alanı dışında kalan bu konuda yeterli görüş alışverişi sağlanamadığı ifade ediliyor. Gazprom Türkiye’de gaz şirketleri olan bir kuruluş. Bunun için, Ruslarla yapılacak enerji işbirliğinin artık Gazprom-BOTAŞ ekseninden çıkarılması, serbest piyasada şirketler aracılığıyla kotarılması gerekir. Yoksa, Türk-Rus ikili enerji işbirliği, stratejik ortağımız Amerika’nın da tepkisini çekebilir!...